/

Metoda Marii Montessori jako element terapii gerontologopedycznej

Fundacja „Między Słowami” od pięciu lat realizuje projekt „Afa-integracja”, który adresowany jest do dorosłych osób z afazją. Głównym celem projektu jest odbudowywanie kompetencji językowych i przełamywanie lęku przed mówieniem poprzez udział w grupowym treningu logopedycznym.

Grupowa terapia afazji, poza aspektem językowym niesie ze sobą zmiany w dotychczasowym sposobie radzenia sobie z chorobą. U pacjentów następuje duży rozwój społeczny, mimo choroby, której objawami są zaburzenia mówienia, rozwijają się umiejętności komunikacji pracy w grupie. Przełamywany jest lęk związany z mówieniem, frustracją, nieśmiałość, czasem agresja. Terapia grupowa uczy szacunku dla drugiej osoby, sposobów nawiązywania i rozwijania relacji z innymi ludźmi, daje możliwość odkrywania podobieństwa między uczestnikami, co zmniejsza poczucie osamotnienia, wyobcowania. Taki trening staje się nie tylko treningiem językowym, ale także terapeutycznym: uczy tego co przydaje się w całym życiu: umiejętności wyrażania i radzenia sobie z emocjami, myślenia i odpowiednich reakcji w zaskakujących i trudnych sytuacjach.

Dużym wyzwaniem terapeutycznym jest jednak dla nas praca z osobami w podeszłym wieku z afazją, których poczucie izolacji, wyobcowania i depresja są jeszcze silniejsze niż u młodszych pacjentów. Wydaje się jednak, że po długich poszukiwaniach dotarłyśmy do celu: metoda Montessori w pracy z seniorami z afazją jest niezwykle efektywna i dająca wiele satysfakcji, zarówno nam, osobom towarzyszącym,jak i samym seniorom.

Dlaczego akurat ta metoda?

Po części dlatego, ie jest oparta na zasadach rehabilitacji. Kładzie nacisk na zaangażowanie całej osoby w proces uczenia się poprzez uwzględnianie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, wykorzystanie specjalnie opracowanych pomocy do doskonalenia percepcji i uczenia się czynności dnia codziennego oraz stworzenia inspirującego i stymulującego otoczenia.

W geragogice obowiązują określone reguły i zasady dydaktyczne. Do najważniejszych należy aktywizacja ukierunkowana na samodzielne wykonywanie pracy przez seniorów oraz ograniczenie interwencji: udzielanie pomocy tylko wtedy, gdy takie jest życzenie osoby starszej. Zadania dedykowane seniorom muszą uwzględniać ich potrzeby-fizyczne i psychiczne, powinny zwracać się ku wszystkim zmysłom i opierać o zasadę poglądowości (namacalności).

Co do zasady, ludzie starsi nie uczą się gorzej, lecz w wielu aspektach inaczej niż osoby młodsze. Reasumując stwierdzić można, że uczenie się osób starszych trwa dłużej m.in. dlatego, że zwiększa się ich podatność na zakłócenia zewnętrzne. Szczególnym wsparciem są wówczas jasne odniesienia kontekstowe oraz możliwość powiązania rzeczy nowych z poznanymi wcześniej („usieciowienie” wiedzy). Bezpośrednie potwierdzenie sukcesu w sposób szczególny wzmacnia u seniorów ich motywację do uczenia się. Należy zwrócić uwagę także na fakt, że również w wieku dojrzałym istnieją nadal nierozwinięte zasoby edukacyjne.

Montessoriańskie cele kształcenia i wychowania, na przykład samodzielność, samostanowienie i poczucie solidarności z innymi (gotowość do współpracy, uwzględnianie potrzeb innych ludzi) obowiązują w sposób oczywisty w pracy na rzecz seniorów.

Znane z pedagogiki montessoriańskiej zdanie „pomóż mi zrobić to samemu” starzeniem się, zarówno w zakresie sprawności -fizycznej, jak i umysłowej, zmodyfikowano je w następujący sposób:

Pomóż mi robić to samemu, tak długo jak to tylko możliwe.

Model fazowy własnego uczenia się seniorów

Na modelu pracy z dzieckiem został opracowany model samokształcenia, który uwzględnia potrzeby, emocje, samopoczucie, życzenia i tęsknoty, ale również potencjalne ograniczenia i deficyty ludzi starszych. Co najbardziej cenne w tej metodzie to wyrażenie osobistego szacunku, przepełnione respektem i uważne podejście umożliwiające poszanowanie godności każdego starszego człowieka. Idea własnego uczenia się dla seniorów stanowi holistyczna koncepcja składająca się z sześciu faz tworzących jedną całość.

  1. Budowanie nastroju – aktywizacja wraz z rytuałem powitalnym
    Rozpoczyna się od rytuału powitalnego, zazwyczaj jest to powitanie każdego uczestnika uściskiem ręki i indywidualna rozmowa na temat samopoczucia. Celem tej fazy jest pobudzenie ducha i ciała. Dlatego w prowadzonych ćwiczeniach odnosimy się do biografii uczestników poprzez użycie znanych przedmiotów z przeszłości seniorów, stosujemy elementy gimnastyki funkcjonalnej, trening pamięci i trening psychomotoryczny. Połączenie tych elementów, czyli treningu ruchowego i treningu pamięci wstrzymuje i łagodzi proces starzenia się mózgu, poprawia zdolność zapamiętywania, wspiera samodzielność i opóźnia bądź łagodzi lekkie objawy demencji.
  2. Wybór pracy własnej
    Obejmuje decyzję dotyczącą konkretnego materiału, stanowiska pracy i materiałów dodatkowych. Senior sam powinien podejmować decyzję z jakim materiałem pragnie pracować, czy będzie to praca samodzielna, czy w parze, gdzie będzie pracować. Gdy seniorowi trudno się zdecydować, osoba towarzysząca może delikatnie pomóc, ale generalnie powinno się dążyć do samodzielnego wyboru materiału przez seniora.
  3. Realizacja samodzielnie wybranej pracy
    Ta część stanowi kluczowy element modelu fazowego w pracy z seniorami: senior pracuje samodzielnie, a odpowiednio przygotowane otoczenie i materiały geragogiczne pozwalają zatopić się w danej czynności. Zjawisko to określane było przez M. Montessori mianem ,,polaryzacji uwagi”. Materiały przygotowane do samodzielnej pracy zawierają elementy samodzielnej kontroli błędów co pozwala seniorom rejestrować własne sukcesy.
  4. Faza ciszy
    Po zakończeniu pracy własnej następuje chwila wyciszenia i medytacji, która skutkuje wyjaśnieniem i uporządkowaniem myśli i emocji. W tym czasie senior może skorzystać z chodzenia po elipsie ćwicząc w ten sposób równowagę i koncentrację. M. Montessori nazywała ten element ciszą ruchu. Osoba towarzysząca może pomagać seniorowi podając rękę, jeśli ten ma taka potrzebę.
    Innym rodzajem uczestniczenia w tej fazie jest słuchanie muzyki relaksacyjnej, której wyboru mogą dokonywać sami seniorzy zgodnie ze swoimi preferencjami. Osoba towarzysząca może takie zaprosić uczestników do krainy fantazji poprzez czytanie dobranych tekstów lub zaproponować techniki relaksacyjne takie jak, praca z oddechem czy panowanie nad własnym ciałem. 
  5. Refleksja
    Daje możliwość zaprezentowania przez uczestników wrażeń z pracy własnej, opowiedzenia o swoich odczuciach, trafności wyboru materiału. Senior może także opowiedzieć o wrażeniach z pracy w parze (jeśli taki sposób pracy wybrał). Dzielenie się wrażeniami ma jednak charakter dowolny, osoba towarzysząca nie może nikogo zmuszać do dzielenia się spostrzeżeniami.
  6. Duchowe wzmocnienie
    W ostatniej fazie pracy najważniejsze jest przekazanie przez osobę towarzyszącą treści, które stanowić będą wzmocnienie duchowe dla seniorów. W praktyce są to przypowieści biblijne, krótkie teksty filozoficzne, wiersze dobrane tak, by wnosić nadzieję w serca uczestników.
    Bardzo miłym gestem jest wręczenie uczestnikom drobnych upominków na zakończenie zajęć, które związane są z tematyką odbytych zajęć.

Izabela Olejniczak Pachulska
Izabela Olejniczak Pachulska
dyrektorka fundacji, neurologopeda, pedagog, trener. Jej zainteresowania są skupione na budowaniu modelu holistycznej pomocy osobom z afazją. Autorka programu „chóru osób z afazją”, posiada certyfikat osoby towarzyszącej do pracy z seniorami wg M. Montessori wydany wspólnie przez Polskie Stowarzyszenie Montessori wraz z Institut fur Lebensbegleitendes Lernen w Wiedniu, trener SCA™ (Supported Conversation for Adults with Aphasia) przy Institute of Aphasia w Toronto, trener funkcji poznawczych Instrumental Enrichment (EI).