Wykorzystywanie powszechnie dostępnych i znanych materiałów w terapii osób z zaburzeniami w zakresie funkcji poznawczych i językowych to swego rodzaju wyzwanie. Wymaga ono ze strony terapeuty dodatkowego spojrzenia oraz analizy w kontekście specyficznych dla określonej osoby trudności. Zadaje więc on sobie szereg pytań odnoszących się do funkcji poznawczych zaangażowanych oraz stymulowanych w trakcie wykonywania ćwiczenia.
- Czy polecenie jest jasno sformułowane?
- Czy polecenie można sformułować w formie niewerbalnej (gesty, instrukcja w formie obrazkowej)?
- Jak dużą rolę odgrywa w wykonaniu zadania modalność słuchowa czy wzrokowa?
- Czy ograniczone zdolności motoryczne mogą stanowić przeszkodę w wykonaniu zadania?
- Czy zadanie wymaga zaangażowania procesów pamięciowych?
Jeżeli którekolwiek z tych pytań wskazuje na znaczące trudności stawiane przed pacjentem, niekiedy wręcz uniemożliwiające wykonanie ćwiczenia, naturalną reakcją terapeuty nie powinno być odrzucenie zadania, lecz jego dostosowanie do specyficznej sytuacji osoby, z którą pracuje na zajęciach. W tym artykule takie elastyczne nastawienie skoncentrowane na pacjencie przedstawiono na przykładzie zadania logicznego Instant Insanity Puzzle autorstwa Fredericka Schossowa.
Sprawdź rozwiązanie Instant Insanity Puzzle – https://afazja.org.pl/jak-rozwiazac-ukladanke-sprowadzajaca-szalenstwo-instant-insanity-puzzle/
Tradycyjna wersja Instant Insanity Puzzle
Łamigłówka logiczna opatentowana w 1900 roku [1] składa się z czterech kostek umieszczonych w ramce z otworami pozwalającymi oglądać ułożone w linii klocki z czterech stron. Na środku każdej ze ścianek klocków znajduje się jeden z czterech symboli karcianych (karo, pik, kier i trefl), przy czym każdy z czterech klocków w zestawie prezentuje unikalny układ ścianek. Zadanie polega na takim ułożeniu czterech klocków w linii, aby z każdej z czterech stron takiego układu znajdowała się kombinacja czterech symboli. Komercyjne wersje [2] pojawiły się na rynku wydawniczym w latach 60., a oryginalne zestawy można było już wtedy zakupić w wersji z kolorowymi punktami lub całymi ściankami w określonym kolorze.
Końcowy cel w prezentowanym zadaniu jest jasno określony, a przy tym nie wymaga ono znaczącego udziału procesów pamięciowych osoby wykonującej. Łamigłówka angażuje przede wszystkim funkcje wzrokowo-przestrzenne oraz wykonawcze. Stosowane wskazówki i podpowiedzi pozwalają także określić zdolność uczenia się strategii.
Instant Insanity Puzzle na zajęciach logicznego myślenia
Rozwiązanie zadania na zajęciach grupowych, w których udział biorą osoby z trudnościami w zakresie pamięci oraz funkcji wykonawczych, przedstawiało szereg problemów. Po pierwsze oryginalny zestaw kostek ze względu na ich małe wymiary, jak również zastosowanie specjalnej ramki, może sprawiać kłopot osobom o obniżonych zdolnościach w zakresie motoryki małej czy z niedowładami. Niewielki rozmiar oraz podobieństwo kolorów (zielony i niebieski) uniemożliwiają zastosowanie go w pracy z osobami prezentującymi zaburzenia spostrzegania oraz na zajęciach grupowych.
Sporządzono więc alternatywne trzy zestawy po cztery kostki (w każdym wybierając cztery inne kolory). Przy okazji dano drugie życie plakatom propagującym działalność fundacji, nieaktualnym choćby z uwagi na zmianę adresu. Każdą kostkę złożono z sześciu takich plakatów przyciętych na kształt kwadratu i pozaginanych według instrukcji origami. Na poszczególne ścianki naklejono kolorowe kwadraty zgodnie z układem zaprezentowanym na oryginalnym patencie zadania. Tak sporządzone kostki układano w wieżę na talerzu obrotowym, co pozwalało sprawdzić poprawność wykonania na każdej z czterech stron układu.
Początkowo pacjenci w duetach próbowali osiągnąć założony cel zadania metodą prób i błędów. Terapeuta równocześnie zwracał uwagę na stosowane koncepcje i strategie (np. policzenie liczby ścianek w każdym z czterech kolorów, kryterium wyboru kostki stojącej u podstawy wieży…). Ustawienie trzypiętrowej wieży okazało się jednak maksymalnym rezultatem.
Następnie zwrócono uwagę uczestników zajęć na możliwe rotacje kostki (z zachowaniem określonych ścianek w danym położeniu) oraz krok po kroku przedstawiono strategię opracowaną przez Paula Hlebowitsha, twórcę kanału FLEB na portalu YouTube [3]. Pacjenci obserwowali wykonanie zadania oraz krok po kroku stosowali ją na własnych zestawach.
Dodatkowo na kolejnym spotkaniu wykorzystano wszystkie trzy zestawy (łącznie więc 12 kostek ze ściankami w 12 różnych kolorach) w zadaniu, w którym każdy z uczestników stopniowo dokładał kolejną kostkę w taki sposób, aby kolory nie powtórzyły się na żadnej z czterech stron ustawianej wieży [2]. W tej wersji udało się ułożyć wieżę składającą się z 10 pięter – a więc przynajmniej jeden zestaw czterech kostek został w takiej wieży z sukcesem ułożony…
Perspektywa uczestnika
Dostosowywanie zadania jest trudnym wyzwaniem – uwzględnienie zdolności i ograniczeń pacjentów powinno mieć charakter dynamiczny. Dobrze przygotowane ćwiczenie pozwala na udzielenie wsparcia w zakresie zróżnicowanych potrzeb (a więc daje możliwość wykorzystania na zajęciach z osobami prezentującymi zróżnicowane profile funkcjonowania poznawczego), ale także stymuluje szereg określonych zdolności. Szczególne znaczenie ma w takich wypadkach zbieranie informacji zwrotnych od uczestników spotkań.
Kostki wykonane na potrzeby zajęć grupowych stały się rozpoznawalne, a po tygodniu zajęć sami pacjenci wytłumaczyli nieobecnym zasady zadania. Wśród osób, z którymi samą łamigłówkę oraz poziom zrozumiałości instrukcji rozwiązania testowano w toku pracy indywidualnej, znalazła się nawet osoba chcąca wykonać swój zestaw w celu powtórzenia zadania we własnym zakresie (przy okazji podsuwając pomysł sklejenia dwóch pudełek po zapałkach, aby uzyskać z nich kostkę).
Mimo prostego celu zadania jego realizacja stanowi znaczne wyzwanie i nawet przy zastosowaniu szczegółowo określonego algorytmu sprawia wrażenie wykonywania sztuczki magicznej, a wtajemniczeni z błyskiem w oku informowali osoby spotykane na korytarzu, że mieli okazję zmierzyć się z tym wyzwaniem. I to jest naczelnym celem adaptacji zadania do potrzeb – aktywne zaangażowanie uczestnika w jego wykonanie i zapewnienie możliwości osiągnięcia sukcesu bez obniżenia wartości poznawczej ćwiczenia.
Nie zapomnij sprawdzić rozwiązania Instant Insanity Puzzle – https://afazja.org.pl/jak-rozwiazac-ukladanke-sprowadzajaca-szalenstwo-instant-insanity-puzzle/
[1] Schossow, F.A. (1899). Puzzle. United States Patent Ofiice. (US Grant US646463A). [https://patents.google.com/patent/US646463].
[2] Demaine, E.D., Demaine, M.L., Eisenstat, S., Morgan, T.D., Uehara, R. (2013). Variations on Instant Insanity. Space-Efficient Data Structures, Streams, and Algorithms, 33-47.
[3] Hlebowitsh, P. (2017). The Instant Insanity Puzzle. [https://www.youtube.com/watch?v=hyoObx5dv9I].
