Fundacja Wsparcia Osób z Zaburzeniami Komunikacji „Między Słowami” w Gdyni od ponad ośmiu lat zajmuje się terapią osób z afazją i / lub trudnościami w zakresie funkcji poznawczych. Pod pojęciem afazji ukrywają się nabyte trudności z przetwarzaniem informacji językowych, a więc w zakresie rozumienia, mowy, pisania oraz czytania. Osoby z afazją mają problem w zakresie komunikowania się z innymi, często nasilające się w sytuacjach komunikacji grupowej czy stresujących warunkach. Zaburzenia funkcji poznawczych, jakie obserwujemy u naszych pacjentów, dotyczą trudności w zakresie koncentracji uwagi, pamięci, funkcji wykonawczych oraz myślenia logicznego.
Wśród pacjentów fundacji znajdują się zarówno osoby doświadczające znacznych trudności w komunikacji językowej jak też osoby, których dominujące problemy dotyczą funkcjonowania poznawczego. Część osób korzysta z pomocy terapeutycznej zespołu neurologopedów i neuropsychologów jedynie w formie zajęć indywidualnych, jednak zdecydowana większość bierze następnie udział w zajęciach grupowych.
Filmoterapia w pracy z osobami z afazją i / lub zaburzeniami poznawczymi
W ubiegłym roku zespół terapeutów Fundacji przyjął za cel aktywizację i promowanie inicjatywy tworzenia się społeczności wśród naszych pacjentów. Działania te skierowane zostały przede wszystkim na osoby długotrwale korzystające z udzielanego wsparcia (a więc dłużej niż 2 lata). Obok zajęć terapeutycznych wprowadzono spotkania piątkowej wspólnoty, których elementem zostały pokazy filmowe połączone z dyskusją, Obecnie zajęcia filmoterapii stanowią osobną pozycję w rozkładzie zajęć i realizowane są w odstępach dwutygodniowych. Poprzez interesującą formę oraz tematykę zachęcają pacjentów do wzięcia czynnego udziału w dyskusji i planowaniu kolejnych spotkań.
Bezpośrednim celem wprowadzenia zajęć terapeutycznych z wykorzystaniem filmu w program spotkań terapeutycznych było zachęcenie pacjentów do kontaktu, dyskusji i komunikacji językowej. W ten sposób realizowano więc głównie funkcję poznawczo-stymulacyjną oraz komunikacyjną i ekspresyjną filmoterapii, wyróżnione przez Ewę Warmuz-Warmuzińską (2013). Część filmów dobrano jednak celowo z nastawieniem na ich potencjał terapeutyczny, wykorzystując silną analogię fabuły przedstawionej do sytuacji życiowej uczestników zajęć. Do tego typu filmów zaliczono pozycje nawiązujące do problemów funkcjonowania z niepełnosprawnością oraz doświadczaniem trudności w zakresie komunikacji językowej.
Organizacja zajęć z wykorzystaniem filmu na kilku przykładach
Spotkania z filmem charakteryzują się stałą strukturą, mającą zapewnić komfort funkcjonowania grupy. Po każdym pokazie pojawiają się więc pytania stałe, takie jak:
- O czym opowiadał ten film? Co jego twórcy chcieli nam przekazać?
- Która scena filmu najbardziej na Ciebie wpłynęła? Jakie emocje w tobie wywołała?
- Jacy są bohaterowie filmu? Co możemy o nich powiedzieć?
- Czy któraś z wypowiedzi bohaterów utkwiła Tobie w pamięci? Dlaczego zwróciłeś na nią uwagę?
Pytania takie, stale powtarzające się na kolejnych spotkaniach pozwalają już w trakcie seansu zwracać uwagę na poszczególne elementy filmu.
Po obejrzeniu filmu grupa początkowo otrzymywała także pomoce komunikacyjne w postaci kadrów prezentujących główne postaci i znaczące sceny. Obecnie zmieniono formę takich materiałów na plan wydarzeń z perspektywy określonej postaci z pojedynczymi kadrami. Każdy z prezentowanych filmów opatrzono także listą cytatów.
Znaczącym problemem jest tendencja uczestników do unikania udziału w części dyskusyjnej. Paradoksalnie w początkach funkcjonowania grupy niejednokrotnie takie rozmowy toczyły się w kulisach działania fundacji, w mniejszych grupkach oraz w rozmowach z osobami nieobecnymi w trakcie seansu. Wyzwaniem okazało się również oderwanie pacjentów w rozmowie od fabuły filmowej i przeniesienia nacisku na ich osobiste doświadczenia i przemyślenia (a więc zwiększenie poziomu abstrakcji w komunikacji językowej).
Ciekawym eksperymentem okazało się w tym wypadku wprowadzanie postaci tajemniczego gościa, który miał wziąć udział w naszej dyskusji. Po pokazie filmu
„Imagine” w reżyserii Andrzeja Jakimowskiego pacjenci mieli okazję porozmawiać ze słabo widzącą logopedą i psycholog na temat funkcjonowania z niepełnosprawnością.
Spotkanie wokół filmu „Imagine” opisała na naszych łamach Magdalena Kokot w tekście „Po prostu wyobraź sobie…” Zapraszamy do lektury!
Do tej pory dwukrotnie realizowaliśmy spotkania filmoterapeutyczne w ramach grupowego wyjścia do „Gdyńskiego Centrum Filmowego” w Gdyni na filmy z aktualnego repertuaru. Spotkania takie są otwarte dla wszystkich pacjentów fundacji oraz osób towarzyszących, a dyskusja odbywa się z tygodniowym opóźnieniem. Trudności prezentowane przez naszych pacjentów ograniczają wybór repertuaru do filmów z polską wersją językową (w pokazach organizowanych w Fundacji wykorzystujemy wersję z lektorem i napisami, o ile egzemplarz filmu na to zezwala). Dodatkowo część uczestników zajęć ma trudności w zakresie poruszania (niedowłady, poruszanie się ze wsparciem lub na wózku inwalidzkim), korzystamy więc z sali „Morskie Oko” pozbawionej schodów.
Spojrzenie w przeszłość, rzut okiem w przyszłość
| Cytat z opisem sytuacyjnym | Komentarz |
| Pan Roman zapytany o opinię po pierwszych dwóch spotkaniach:„… …. Pif-paf! Pif-paf! „ | Każdy z uczestników zajęć, niezależnie od nasilenia problemów w zakresie komunikacji językowej, jest równoprawnym uczestnikiem grupy. |
| Pan Zdzisław: „Jaki tytuł miał ten film o tym nauczycielu… Ten o niewidomych? Bo to bardzo obry film, tak myślę. Żonie chciałem pokazać” | Pacjent z uwagi na zaburzenia pamięci wielokrotnie zadawał to pytanie, jednak przy każdej rozmowie na temat wrażeń z filmoterapii ulubiony pokaz powracał. |
| Grupa Klubu Książki (wrzesień 2018): „Czytaliśmy ostatnio rozdział drugi. Ale… Co ciekawego widziałaś na festiwalu? Słynne osoby były?” | Zaangażowanie uczestników grupy pokazuje siłę dążenia do uczestniczenia w kulturze. |
| Pani Krystyna zapytana dlaczego wyszła po 10 minutach: „Za szybko, gubiłam się, nie lubię takich” | Nie ma filmu idealnego dla każdego, jednak ważne aby pojawiła się informacja zwrotna jego temat. Pacjent ma prawo zrezygnować z uczestnictwa w danym pokazie, gdy odbiór filmu jest czynnikiem frustrującym. |
| Pani Maria: „Czemu słychać coś innego a napisy jakoś inaczej mówią. Rozprasza mnie to” | Osoba zwykle milcząca, niechętnie się odzywająca przerwała pokaz aby zgłosić osobiście odczuwaną trudność. Po konsultacji z grupą zrezygnowano z napisów i pozostawiono lektora. |
| O filmie „Kobiety z 6. piętra”: „Ten film pokazuje przyjaźń kobiet pracujących na emigracji. Tak jak ja kiedyś za granicą 3 lata pracowałem” | Odpowiedź na pytanie „o czym jest film” pokazująca jak w toku kolejnych zajęć pacjenci się rozwijają – wypowiedź odwołuje się do abstrakcyjnej tematyki, wartości które twórcy chcieli przekazać a nie bezpośrednio do fabuły filmu. Dodatkowo pojawiło się odwołanie do doświadczenia osobistego, wspólna płaszczyzna własnej i filmowej narracji. |
| Pan Andrzej: „Doświadczyłem, że ja mogę iść do kina” | Aktywizacja i uspołecznianie w czasie rzeczywistym – wyjście do kina było wcześniej czymś stresującym, nierealnym. Osoby z afazją muszą niejako oswajać strach przed uczestniczeniem w sytuacjach społecznych. |
Jednym z celów stawianych w Fundacji w związku z realizacją zajęć filmoterapeutycznych jest polepszenie jakości realizacji pokazu, a więc zainstalowanie rolet zaciemniających oraz ekranu rozwijanego. Równocześnie chcielibyśmy częściej uczestniczyć w pokazach związanych z wyjściem do kina.
Staramy się wciąż zwiększać udział pacjentów w realizacji zajęć – mają więc oni np. wpływ na dobór repertuaru czy przebieg dyskusji. Najaktywniejszych uczestników wyróżnić chcemy wyjściem na niezwykłe spotkania filmowe np. połączone ze spotkaniem z twórcami.
